دزموند توتو در کتاب مسیر آشتی خود، به روایت ماجرای گذار مسالمت‌آمیز آفریقای جنوبی از سالیان سال استبداد آپارتاید، به دموکراسی بعد از به قدرت رسیدن نلسون ماندلا می‌نشیند. برگردان فارسی کتاب مسیر آشتی با ترجمه‌ی بهمن احمدی آمویی و به کوشش انتشارات کتاب پارسه روانه‌ی بازار شده است. کتاب مسیر آشتی در ژانر ادبیات مسیحیت و خودیاری قرار می‌گیرد.

دزموند توتو

اسقف اعظم دزموند توتو، با نام اصلی دزموند مپیلو توتو، از فعالان صلح و رهبران جنبش ضد آپارتاید آفریقای جنوبی است که در سال ۱۹۸۴ جایزه‌ی صلح نوبل را از آن خود کرد.

تا چند دهه‌ی اخیر دولت اقلیت سفیدپوستی زمام امور را در آفریقای جنوبی در دست داشت و جامعه را بر مبنای اصل برتری نژادی اداره می‌نمود. سی میلیون سیاه‌پوست این کشور که ۷۰ درصد کل جمعیت را تشکیل می‌دادند حتی از ابتدایی‌ترین حقوق خود مانند حق رأی و تحصیل محروم بودند. فقر و بدبختی مردم را به تنگ آورده بود و هرگونه اعتراض به سرکوب شدید دولت ختم می‌شد.

نلسون ماندلا رهبر و ناجی همین مردمان محروم بود. نهادی که علیه تبعیض نژادی در خط مقدم مبارزه حضور داشت کلیسا بود که در به ثمر رساندن مبارزات نیز نقشی اساسی ایفا کرد. رهبری نهاد کلیسا را دزموند توتو، اسقف اعظم کلیسای انگلیکن آفریقا بر عهده داشت.

اهمیت نقش دزموند توتو در مبارزه خلاصه نمی‌شود. توتو پس از پیروزی جنبش مردمی که سیاه‌پوستان خواهان انتقام بودند، مردم را به آرامش فرامی‌خواند، در آیین خاک‌سپاری قربانیان سخن می‌گفت و جوامع بین‌الملل را به وضع تحریم‌های اقتصادی علیه حکومت آپارتاید تشویق می‌کرد.

اثر دیگری از این نویسنده که به فارسی نیز برگردانده شده است، کتاب شادی نام دارد که گفت‌وگوی توتو با چهاردهمین رهبر دالایی ‌لاما را روایت می‌کند. این اثر در سال ۲۰۱۶ منتشر شد و در دسته‌ی آثار خودیاری نیز قرار می‌گیرد.

نگاه مذهبی دزموند توتو و برتری بخشش بر انتقام

دزموند توتو در بسیاری بخش‌های کتاب مسیر آشتی نگاهی مذهبی و الهی را در روایاتش می‌گنجاند که این مسئله با توجه به پیشینه‌ی مذهبی او چندان دور از انتظار نیست. دزموند توتو در کتاب مسیر آشتی در خلال نکات عبرت‌آموزی که مطرح می‌کند، سعی دارد بر بخشش تأکید کند و آن را برتر از انتقام جلوه دهد.

کتاب مسیر آشتی: بخشش آزادی‌بخش است

نکته‌ی جالب این اثر شاید آن باشد که دزموند توتو باور دارد مجازات‌هایی چون دادگاه نورنبرگ که برای رساندن نازی‌ها به سزای اعمالشان پیاده شد، همیشه و همه‌جا کارساز نخواهند بود. این خود از ابعاد کتاب است که مخاطب را به تفکر وا‌می‌دارد.

این قبیل راهکارها شاید در موقعیتی مؤثر واقع شوند که قدرتی خارجی مسئولیت برگزاری دادگاه را بر عهده بگیرد؛ اما در مواردی مانند آفریقای جنوبی، جریان استبداد جریانی داخلی بود و امکان داشت اقدام مشابه به ایجاد تقابل میان گروه‌های مخالف، رواج خشونت و کینه‌جویی و هم‌چنین بروز مشکلات داخلی بیشتر منجر شود. از همین روی الگوی اعتراف و بخشش پیش گرفته شد و نتایج مطلوبی نیز در پی داشت.

مسیر آشتی آفریقای جنوبی، الگوی ملت‌های جهان

مسیری که آفریقای جنوبی برای گذار از نظام آپارتاید در پیش می‌گیرد ماجرایی خواندنی و عبرت‌آموز است. اینکه مردم این‌گونه به بخشش و آشتی روی بیاورند و رنج‌های تبعیض نژادی را برای هدفی والاتر، رسیدن به دموکراسی، پشت سر بگذارند می‌تواند الگویی باشد برای دیگر ملت‌ها تا بیش از این انقلاب و خشونت را راهکار نهایی ندانند.