كتاب وجدان زنو
نوگرايي در ادبيات

ايتالو اسووو، نويسندهي ايتاليايي با نگارش رمان وجدان زنو يكي از بهترين آثار ادبيات در قرن بيستم را به جهان ادبيات هديه داد؛ بهطوريكه اين كتاب در كنار غولهاي ادبيات جهان قرار دارد. اين اثر فخيم در ادبيات فرانسه سروصداي زيادي به پا نمود تا جايي كه اكثر منتقدان ادبيات كشور فرانسه آن را بهترين اثر قرن خواندند، البته منتقدان ايتاليايي درباره اين كتاب كمي غيرمنصفانه برخورد نمودند و نگاه خوبي به اين كتاب نداشتند و همانند نوشتههاي قبلي اسووو ناديده گرفته شد و اگر تلاشهاي جيمز جويس براي ترجمه و چاپ آن در پاريس نبود، شايد اين كتاب به چاپ نميرسيد، با اين حال وجدان زنو براي ايتالو اسووو نقطهي عطفي در نويسندگي بود.
وجدان زنو دربارهي دستنوشتههاي يك بيمار به نام زنو كاسيني است، روانكاو او براي درمان بهتر بيمارياش تجويز نموده كه زنو، داستان زندگي و آنچه در ذهنش ميگذرد را بنويسد. از همين رو زنو زندگي خود را در شش بخش مينويسد اما درمان را رها ميكند. روانكاو براي انتقامجويي يا شايد بهتر است بگوييم براي مجاب كردن او به ادامهي درمان، نوشتههاي او را منتشر ميكند و در مقدمهي كتاب نيز به زنو پيشنهاد ميدهد كه سود حاصل از چاپ كتاب را با او تقسيم كند، به شرطي كه براي ادامهي درمانش بازگردد. اين كتاب خواندني با طنزي جذاب براي اكثر علاقهمندان به كتابهاي رمان گزينهي مناسبي است.
«آندره تريو دربارهي وجدان زنو بيان ميكند: «يك شاهكار عظيم و باورنكردني… در طول يك قرن احتمال دارد فقط پنج يا شش اثر به اين غنا و عظمت خلق شود».
اين رمان شامل شش فصل به نامهاي «آخرين سيگار»، «مرگ پدر»، «ماجراي ازدواج من»، «همسر و معشوقه»، «داستان يك شركت تجاري» و «روانكاوي» كه هركدام از اين بخشها داراي جذابيتهاي خاص خود ميباشند. گرچه؛ روانكاو دربارهي اين نوشته ديد خوبي ندارد و ازنظر او زنو راست و دروغ را با هم تلفيق نموده است.
در بخشي از كتاب زنو بيان ميكند: «كه بيمار است اما ازنظر او بيماري نوعي اعتقاد است و او با اين اعتقاد به دنيا آمده است»، از همين رو در همهي زواياي زندگي خود به دنبال نشانههاي بيماري ميگردد، او بهواسطهي ثروتي كه از پدرش به ارث برده است نياز به كار كردن ندارد و به همين خاطر فرصت زيادي براي مريض شدن دارد و ميگويد: «آدم وقتي مريض است كه فرصت مريض شدن را داشته باشد» و مراجعه زيادش به دكتر و كتابهاي پزشكي و نهايتاً دكتر روانكاو در همين راستاست.
از نظر زنو، ضعفهايي نظير زياد حرف زدن و خوشبيني مفرط و ترس از پيري و شك در مورد اينكه خوشجنس است يا بدجنس و خيانت به همسر و… نيز در شمار بيماريهايش دستهبنديشده است و درد و رنجي كه از چنين مسائلي ناشي ميشود را همچون درد و رنج ناشي از بيماري تلقي ميكند. او به قول خودش وجداني نازكنارنجي دارد و اين وجدان، پشيمانيها و عذابهاي مكرري را ايجاد ميكند.
منتقدين «وجدان زنو» را از نمونههاي شاهكار رمان روانكاوانانه ميدانند، زماني كه زنو بهقصد درمان و بهاصرار روانكاوش، خاطرات خود را مينويسد، ناخواسته چنان به الگوهاي شناختهشدهي روانكاوي ميپردازد كه روانكاوش را به شك مياندازد.
در فصل «آخرين سيگار» او دربارهي چگونگي ترك سيگار به اين شيوه مينويسد: «براي آنكه جنبهي تمسخرآميز بيماري آخرين سيگار را بزدايم، سعي كردم كه محتواي فلسفي به آن بدهم. انسان قيافهاي غرورآميز به خود ميگيرد و در كمال متانت و وقار اعلام ميدارد: هرگز تكرار نخواهد شد! خب، اگر به قول خود وفا كند، تكليف قيافهي غرورآميز چه ميشود؟ براي حفظ و جاوداني كردن چنين قيافهاي بايد اين امكان باشد كه انسان بتواند سوگندش را تكرار كند.»
دربارهي نويسنده
بيشك ادبيات قرن بيستم ايتاليا را نميتوان بدون در نظر گرفتن آثار و تأثيرات ايتالو اسووو رماننويس و منتقد ادبي ايتاليايي بازخواني كرد، نويسندهي كتاب مشهور وجدان زنو كتابهايش را بانام مستعار ايتالو اسووو منتشر ميكرد. هكتور آرون شميتس سال ۱۸۶۱ در شهر تريست ايتاليا در خانوادهاي يهودي و متمول به دنيا آمد. قبل از نويسندگي كارمند بانك شد، در سال ۱۸۹۶ ازدواج كرد و در سال ۱۹۲۸ وقتي در حال نوشتن چهارمين رمانش بود، در تصادف اتومبيل جانباخت.
اسووو حتي زماني كه كارمند بانك بود نيز نويسندگي ميكرد و نمايشنامههاي كمدي مينوشت، او علاوه بر نوشتن، بهنقد، ترجمه و تدريس فرانسه و آلماني مشغول بود. اسووو در سال ۱۹۲۳ «وجدان زنو» را با هزينهي خودش منتشر كرد، اما اين رمان در ابتدا با عدم موفقيت روبهرو شد و دو سال طول كشيد تا «وجدان زنو» كشف و با استقبال منتقدين و نويسندگان فرانسوي مواجه شود.
اسووو دربارهي نوشتن اين رمان ميگويد: «… هيچ امكاني براي پناه گرفتن وجود نداشت. اين رمان بايد نوشته ميشد.» «وجدان زنو» با رمانهاي پيشين اسووو تفاوت داشت و به يك رمان اتوبيوگرافي بسيار نزديك بود، او در نامهاي مينويسد: «…اينيك رمان اتوبيوگرافي است، اما نه اتوبيوگرافي من …»
اين رمان توسط مرتضي كلانتريان ترجمه شده است و در پاييز ۱۳۶۳ به چاپ رسيد؛ اما بعد از بيست سال و در پاييز ۱۳۸۳ و اين بار به دست مترجم تجديد چاپ شد. در چاپ دوم ترجمهي فارسي كتاب داراي ۴۷۲ صفحه بوده است. اين كتاب با موضوع روانكاوي و ادبيات و در شاخه رمان مجددا در سال ۱۳۹۷ توسط انتشارات بان منتشرشده است، علاقهمندان به كتابهاي رمان ميتوانند كتاب وجدان زنو را از كاواك به قيمت ۶۵٫۰۰۰ تومان به صورت آنلاين خريداري نمايند.