نقد كتاب در جست‌وجوي زمان ازدست‌رفته,

اثر مارسل پروست,

اين رمان با نام در جست‌وجوي زمان ازدست‌رفته يا يادآوري گذشته به انگليسي ترجمه‌شده است. هر نامي كه روي آن بگذاريد، اين اثر كلاسيك مارسل پروست بسياري از خوانندگان احتمالي خود را با حجم فوق‌العاده زيادش، ۳۳۰۸ صفحه، وحشت‌زده مي‌كند. باوجود تعداد صفحات زياد، مطالعه‌ي كتاب سخت نيست؛ فقط طولاني است. در حقيقت، سبك نگارش بسيار عريان و صريح است و با وجود توضيحات توصيفي فراوانِ كتاب، به‌هيچ‌وجه اغراقي در آن ديده نمي‌شود. به‌علاوه، خود رمان به هفت جلد تقسيم‌شده‌است؛ پس مي‌توانيد به‌عنوان يك مجموعه كتاب آن را در نظر بگيريد. به‌هرحال، به‌جز جلد اول، «طرف خانه سوان»، بقيه كتاب‌ها چندان هم منحصربه‌فرد نيستند؛ پس تنها اگر بخواهيد آن را با دقت بخوانيد بايد برايش زمان زيادي بگذاريد.

قبل از كلنجار رفتن با اين رمان، لازم است به شما بگويم كه نبايد انتظار هيچ‌گونه طرح و موضوع عادي و مرسومي را از آن داشته باشيد. در كل اين كتاب خاطرات از زبان اول‌شخص روايت مي‌شود. گوينده شخصيتي قهرمان و خارق‌العاده ندارد. او مردي جوان تا حدي ناتوان و حساس است. اين ويژگي‌ها براي يك رمان اميدواركننده نيستند اما وقتي در كتاب غرق مي‌شويد، آن را تجربه‌اي غيرعادي مي‌يابيد.

اين اثر ادبي شما را درون ذهن و افكار راوي مي‌كشاند. رمان‌هاي ديگر به‌ندرت چنين قدرتي دارند. بامطالعه‌ي اين رمان نه‌تنها هنگام اتفاقات كليدي زندگي راوي، محرم اسرار دروني‌ترين افكار او مي‌شويد؛ بلكه تمامي اضطراب‌ها، رؤياها، افكار و اختلالات رواني و فراز و نشيب‌هاي احساسي هر روزه‌اش را با او تجربه مي‌كنيد. شگفت‌انگيز است؛ در جهاني غوطه‌ور مي‌شويد كه كاملاً واقعي به نظر مي‌رسد؛ با تمام شخصيت‌هايي كه با پيش رفتن در كتاب آن‌ها را طوري مي‌شناسيد مانند اين‌كه آن‌ها دوستان و آشنايان واقعي شما هستند.

قطعاً تفاوت‌هاي بزرگي ميان جامعه‌ي پيشرفته‌ي فرانسه در اوايل دهه‌ي ۱۹۰۰ ميلادي و جامعه‌ي مدرن امروزي است. با اين حال، شخصيت‌هاي اين رمان همان انگيزه‌ها، ويژگي‌ها، نقص‌ها و مشكلات انسان‌هاي امروزي را دارند. معضلات روان‌شناختي دهه‌ي ۱۹۰۰ ميلادي با مشكلات مردم امروزي تفاوت چنداني ندارد. شخصيت‌هاي داستان بدون شك شما را ياد آدم‌هايي مي‌اندازند كه قبلاً ملاقات كرده‌ايد و با خواندن اين رمان احتمالاً درباره‌ي شخصيت آن‌ها ديدگاه‌هاي جديدي پيدا خواهيد كرد. من فكر مي‌كنم نوشتن درباره‌ي مردمي كه همگي به‌شدت به دنبال اين هستند كه به مجالس اعيان پاريس راه يابند، هم سرگرم‌كننده و هم واقع‌گرايانه است. مبارزات و اغتشاشات داخلي جامعه، خيانت، تحقير و خودخواهي همگي به‌خوبي توصيف‌شده‌اند.

تأثيرگذارترين جنبه‌ي نوشته‌هاي پروست توانايي او در توصيف مشاهدات، احساسات و به تصوير كشيدن پديده‌هاست. همه اين را شنيده‌اند كه «گاه يك تصوير، به‌اندازه‌ي هزاران كلمه ارزش دارد». در اين اثر، پروست بارها نشان مي‌دهد كه با كلمه‌ها مي‌تواند چيزهايي را توصيف كند كه هرگز آن‌ها را نمي‌توان با چشم ديد. يكي از مشهورترين نمونه‌هاي اين امر، زماني است كه او توصيف مي‌كند چگونه مزه‌ي كيك «مدلينز» خاطرات و احساسات عميقي را در او برمي‌انگيزد…

در جست‌وجوي زمان ازدست‌رفته، فرصت‌هاي بي‌شماري را براي پروست محيا مي‌كند تا موضوعات فراواني را بررسي كند. موضوعاتي جامع كه روي خاطرات، مشاهدات و گذر زمان تمركز مي‌كند. هم‌چنين در كتاب، عشق در اشكال مختلفي بررسي‌  شده است. هوس، دوستي، وفاداري، صداقت، نادرستي، تلاش براي ارتقاي طبقه‌ي اجتماعي، سياست، بالا رفتن سن و در نهايت مرگ. به‌طور خلاصه، اين مجموعه درباره‌ي زندگي است؛ با تمام عجايب، سختي‌ها و پيروزي‌هايش.

در اين اثر، اگرچه راوي داستان هم‌جنس‌گرا نيست، ولي اين‌طور برداشت مي‌شود كه در بخش‌هايي از كتاب به‌طور غيرمستقيم به هم‌جنس‌گرايي پرداخته مي‌شود؛ چرا كه خود پروست تمايلات هم‌جنس‌گرايانه داشته است. در روزگار پروست همين توصيفات اندك هم مي‌توانست عملي تابوشكن تلقي شود.

پروست ديدگاه‌ها و نظريات هيجان‌انگيزي را درباره‌ي معني زندگي بيان مي‌كند البته گاهي هم از مسير اصلي داستان منحرف مي‌شود كه براي كتابي با اين حجم چندان هم غيرقابل‌پيش‌بيني نيست. قسمت‌هايي از كتاب مي‌توانستند با اندكي ويرايش بهتر شوند. سه كتاب آخرِ اين مجموعه كمي مشكلات ويرايشي دارند زيرا پروست پيش از آنكه بتواند ويرايش نهايي كار عظيم خود را به اتمام برساند از دنيا رفت.

پيشنهاد من اين است كه از جلد اول، طرف خانه‌ي سوان، شروع كنيد و در برابر اين شروع آرام و صبور باشيد. حداقل بايد سيصد صفحه‌ي اول آن را بخوانيد تا بفهميد آيا ارزش دارد وقتتان را صرف مطالعه‌اش كنيد يا خير. با وجود آنكه سه جلد آخر از كيفيت پايين‌تري برخوردارند ولي آخرين كتاب مأموريت فوق‌العاده‌اي دارد؛ اين آخرين كتاب است كه داستان را كامل مي‌كند.

اين مجموعه كتاب با ترجمه‌ي مهدي سحابي، توسط نشر مركز به چاپ رسيده است.